Afganistan, ekonomik olarak büyük bir ülke olmasa da özellikle risk almayı seven yatırımcılar ve yeni iş kollarındaki eksiklikler nedeniyle girişimciler için ciddi fırsatların bulunduğu bir ülke.
NATO, Dünya Bankası ve Asya Kalkınma bankası gibi kapitallerin önemli harcamalar yapmaya devam ettiği ülkelerin başında geliyor. Bu kurumlar genellikle ihaleler kapsamında satın almaya çıkıyorlar. Bu satın almalar bitmiş ürün olmakla birlikte inşaat, yol ihaleleri de oluyor.
Eğer Afganistan’a yönelik iş planınız varsa, ülke hakkında bilmeniz gerekenler hakkında ayrıntılı bir rehber.
ÜLKE PROFİLİ
| GSYİH ( Milyon $ ) | KBGSYİH ( $ ) | Büyüme Oranı ( % ) | Nüfus |
| 21.657 | 601 | 2,5 | 36.020.000 |
Coğrafi Konum
Afganistan, Asya’da denize sınırı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan, batıda İran, kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan, doğuda da ufak bir sınırla Çin ile çevrilidir.
Siyasi ve İdari Yapı
Afganistan’ın önde gelen siyasi ve bölgesel liderlerinden oluşan geçici parlamento niteliğindeki Loya Jirga, geçici hükümeti onaylamak ve Anayasayı onaylamak üzere, iki defa toplanmıştır. Afganistan’da parlamento seçimleri 18 eylül 2005 tarihinde gerçekleştirilmiş olup, seçimler sonucunda 249 sandalyeli ulusal meclis (Volesi Jirga) ile 102 sandalyeden oluşan senatolu (Meşrano Jirga) iki meclisli bir parlamento oluşmuştur. Ulusal Meclis 19 Aralık 2006 tarihinde resmen açılmıştır.
Ülkede kadınların yönetime katılımının sağlanması açısından alt meclisin 68 sandalyesi her bölgeden en çok oyu alacak olan kadınlara ayrılmıştır.
102 sandalyeli Senato (Meşrano Jirga)’nın üçte biri ülkede bulunan 34 İl Meclisi üyeleri arasından, üçte biri İlçe Genel Meclisi üyeleri arasından geriye kalan üçte biri ise Devlet Başkanı tarafından seçilmektedir.
Afganistan Anayasası geçici olarak toplanan Anayasal Loya Jirga tarafından, hazırlanarak 8 Ocak 2004 tarihinde onaylanmış olup, 16 Ocak 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Afganistan İslam Cumhuriyeti üniter bir yapıya sahip olup, hali hazırda 34 ilden oluşmaktadır. Henüz sınırları belli olmadığı için, sayısı kesin olmamakla birlikte, 400 civarında da ilçe bulunmaktadır. İl yönetimlerinin başında vali, ilçe yönetimlerinin başında da kaymakam bulunmaktadır. Bu yöneticiler Merkezi hükümet tarafından atanmaktadır. Afganistan’da yerleşim birimlerinin düzenli belediye örgütleri olmamakla birlikte, bazı büyük illerde mevcut bulunan belediye başkanları da, bu geçiş dönemi içinde merkezi hükümet tarafından atanmıştır. Bazı Bakanlıkların illerde temsilcilikleri de bulunmaktadır.
Afgan anayasası Başkanlık sistemi öngörmektedir. Halk oyuyla seçilen Başkan, hükümeti kurmak ve hükümete Başkanlık etme hakkına sahiptir. Başkanın önemli anayasal yetkileri olmasına rağmen; iki meclisli parlamentonun, Başkanı denetleme ve engellemeye yönelik hakları bulunmaktadır.
Doğal Kaynaklar ve Çevre
Afganistan doğal kaynaklar açısından zengin yataklara sahip olup petrol, doğalgaz ve kömür gibi enerji mineralleri, bakır, demir, altın, tuz, gibi değerli ve yarı değerli madenler, cam, seramik, inşaat, kimya ve gübre sanayiinde kullanılan madenler, çimento yapımında kullanılan klinker, kireç taşı ve kil, ile mermer yataklarına sahiptir.
Genel Ekonomik Durum
Ekonomik Yapı
Afganistan ekonomisi, tarıma ve hayvancılığa (koyun ve keçi yetiştirmeye) bağlıdır. 15 milyonluk çalışabilir nüfusa sahiptir. İşgücünün sektörlere göre dağılımında tarım %80, endüstri %10, hizmetler sektörü ise yine %10’luk bir paya sahiptir. Endüstri ağırlıklı olarak küçük çapta tekstil, sabun, mobilya, ayakkabı, gübre, çimento; el yapımı halılar; doğal gaz, yağ, kömür, bakır işletmelerine dayanmaktadır.
Ekonomik Performans
Ekonomisi dış mali yardıma bağlı olan Afganistan’ın, temel ekonomik politikası, dış yardım ve yabancı yatırım sağlanması üzerine kurulmuştur. Yatırımlar ve dış mali yardımın en verimli şekilde kullanılarak özel sektörün büyümesi ve gelişmesi amaçlanmaktadır.
Mevcut koşullar altında Afganistan merkezi hükümetinin ülkenin yeniden inşa edilmesine yönelik olarak harcayabileceği herhangi bir fonu bulunmadığından, kısa ve orta vadede, ülkenin yeniden yapılanması batılı ülkelerin özellikle ABD’nin ülkeye yapacağı dış yardımlara bağlıdır.
Yabancı ülke ve uluslararası kuruluşlar, Taliban rejiminin devrilmesi sonrası toplanan 2002 Tokyo ve 2004 Berlin Konferanslarında; Afganistan’ın yeniden yapılanması amacıyla vaadettikleri 8,3 Milyar USD’lik yardım tutarının 2 Şubat 2006’da düzenlenen Londra Konferansına kadar sadece 6,2 Milyar USD’lik (%75) kısmını realize etmişlerdir.
2 Şubat 2006’da gerçekleştirilen Londra Konferansında alınan yeni karar ve taahhütler sonrası imzalanan 5 yıllık yardım ve kalkınma programı anlaşması (Afghanistan Compact)’a göre ise daha önce realize edilmeyen 2,1 Milyar USD de dahil olmak üzere 2006-2010 yıllarını kapsayan dönem boyunca 10,5 Milyar USD’lik yeni bir yardım ve kalkınma paketi onaylanmıştır.
Afganistan’ın ekonomik görünümü 2001 yılından bu yana, uluslararası yardım akışı ve dört yıllık bir kuraklığın ardından, artan yağışlarla tarımsal üretimde gözlenen çarpıcı artış sayesinde önemli ölçüde iyileşmiştir. Afganistan dünyanın en fakir ülkelerinden biridir.
Afganistan ekonomisi, topraklarının sadece % 15’i ekilebilir olmasına rağmen, ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Tarımın yanı sıra ekonomi yabancı yardım ve ağırlıklı olarak komşu ülkelerle gerçekleştirilen ticarete dayanmaktadır.
İş gücü ve sermaye kaybı nedeniyle son 20 yıldır Afganistan’ın GSMH’ı büyük düşüş göstermiştir. Halkın %80 inin günlük geliri 1 Doların altındadır.
Afganistan’ın coğrafi konumu nedeniyle Çin ve Hindistan’ı birbirine bağlayan enerji koridoru üzerinde bulunmaktadır. Bu konumu nedeniyle gerek İran ve Türkmenistan ile 500 Milyar USD’lik enerji anlaşmaları bulunan Çin, Hindistan ve Pakistan’ın, gerekse bu enerji koridorunun kontrolünü anılan ülkelere bırakmak istemeyen ABD’nin, ülke üzerinde zaman zaman çatışan zaman zaman ise çakışan ekonomik ve siyasi çıkarları vardır.
Dış Ticaret
Genel Durum
Afganistan’ın dış ticaret değerleri, ülkedeki iç savaştan etkilenmiş ve zaman zaman dalgalanmalar göstermiştir. 2008 yılında 540 milyon dolar olan ihracat değeri, 2015 yılında 571 milyon dolara yükselmiştir. İthalat değeri ise 2015 yılında 7,7 milyar dolar olmuştur.
Afganistan dış ticaret dengesi sürekli olarak açık veren ülkelerden biridir. 2015 yılında dış ticaret açığı 7,2 milyar dolara ulaşmıştır.
Ülkenin Dış Ticareti
Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon Dolar)
| YILLAR | İHRACAT | İTHALAT | HACİM | DENGE |
| 2013 | 515 | 8554 | 9069 | -8554 |
| 2014 | 571 | 7697 | 8268 | -7127 |
| 2015 | 571 | 7.723 | 8.294 | -7.152 |
| 2016 | 596 | 6.534 | 7.130 | -5.938 |
| 2017 | 836 | 5.169 | 6.005 | -4.333 |
Kaynak: Trade Map
İhracatında Başlıca Ürünler
2015 yılı itibariyle ülkenin ihracatındaki başlıca ürünler: Halılar ve yer kaplamaları, üzümler, bitkisel özler, kabuklu meyveler, anason-rezene vb. tohumlar ve diğer yağlı tohumlardır.
İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (bin Dolar)
| GTİP | ÜRÜNLER | 2015 | 2016 | 2017 |
| TOPLAM İHRACAT | 571.405 | 596.455 | 836.200 | |
| 0806 | Üzümler (taze/kurutulmuş) | 86.686 | 96.449 | 129.990 |
| 0804 | Hurma, incir, ananas, avokado ve guava armudu, mango ve mangost (taze/kurutulmuş) | 24.607 | 33.861 | 87.731 |
| 1301 | Lak, tabii sakızlar, reçineler ve sakız reçineler ve yağ reçineler (pelesenkler gibi) | 0 | 0 | 74.616 |
| 2701 | Taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, topak vb. katı yakıtlar | 19.716 | 0 | 68.819 |
| 0802 | Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş) | 59.346 | 55.946 | 50.348 |
| 5201 | Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) | 0 | 0 | 46.280 |
| 2526 | Tabii steatit (sabun taşı) ve talk | 0 | 0 | 43.319 |
| 7204 | Dökme demirin, demirin veya çeliğin döküntü ve hurdaları veya bunların eritilmesi ile elde dilmiş külçeler | 0 | 0 | 39.796 |
| 0808 | Elma, armut ve ayva (taze) | 0 | 0 | 35.801 |
| 0713 | Kuru baklagiller (kabuksuz) (taneleri ikiye ayrılmış) | 1.890 | 3.685 | 34.036 |
| 0813 | Meyve (kurutulmuş) (0801, 0806’de kiler hariç)08. fasıldaki sert ve kabukluların karışımları | 0 | 0 | 25.663 |
| 0702 | Domates (taze/soğutulmuş) | 3.935 | 21.888 | 25.440 |
| 0910 | Zencefil, safran, zerdeçal, kekik, defne yaprakları, köri ve diğer baharat | 3.725 | 3.929 | 17.789 |
| 0909 | Anason, rezene, kişniş, kimyon, kimyonu tohumu ve ardıç meyveleri | 27.148 | 24.462 | 15.009 |
| 0703 | Soğan, şalot, sarımsak, pırasa ve diğer soğanımsı sebzeler (taze/soğutulmuş) | 0 | 346 | 12.863 |
| 0809 | Kayısı, kiraz, şeftali, erik ve çakal eriği (taze) | 5.955 | 7.276 | 10.409 |
| 0810 | Diğer meyveler (taze) | 545 | 2.490 | 9.500 |
| 7103 | Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar | 29 | 0 | 8.356 |
| 1211 | Bitki ve bitki kısımları (esas olarak parfümeride, eczacılıkta vs. kullanılan) | 0 | 0 | 7.210 |
| 5701 | Düğümlü veya sarmalı halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden düğümlü veya sarmalı yer kaplamaları | 90.184 | 38.984 | 6.548 |
| 0707 | Hıyarlar ve kornişonlar (taze/soğutulmuş) | 0 | 0 | 5.956 |
| 4101 | Sığır (bufalo dahil) ve at cinsi hayvanların ham post ve derileri | 0 | 0 | 5.854 |
| 0807 | Kavunlar (karpuzlar dahil) ve papaya (taze) | 0 | 0 | 5.423 |
| 5102 | İnce veya kaba hayvan kılları (kardesiz/taranmamış) | 0 | 0 | 5.256 |
| 0504 | Hayvan bağırsak, mesane ve midesi (taze, soğutulmuş, dondurulmuş, tuzlanmış, salamura, kurutulmuş veya tütsülenmiş) | 2.074 | 3.726 | 4.383 |
| 1207 | Diğer yağlı tohumlar ve meyveler | 26.974 | 20.481 | 4.208 |
| 4301 | Ham kürkler (ham post ve deriler hariç) | 0 | 0 | 3.720 |
| 0902 | Çay | 0 | 0 | 2.598 |
| 4102 | Koyun ve kuzuların ham derileri | 0 | 0 | 2.404 |
| 2008 | Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen meyve ve yenilen diğer bitki parçalarının konserveleri | 0 | 0 | 1.910 |
| 5702 | Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları | 0 | 0 | 1.885 |
| 1209 | Ekim amacıyla kullanılan tohum, meyve ve sporlar | 609 | 7.991 | 1.587 |
| 3301 | Uçucu yağlar, rezinoitler, ekstraksiyonla elde edilen yağ reçineleri ve terpenli yan ürünler, çözeltiler | 0 | 0 | 1.419 |
| 2503 | Her nevi kükürt (süblime, presipite ve kolloidal kükürt hariç) | 0 | 0 | 1.416 |
| 6109 | Tişörtler, fanilalar, atletler, kaşkorseler ve diğer iç giyim eşyası (örme) | 0 | 0 | 1.323 |
| 8429 | Buldozerler, greyderler, toprak tesviye makinaları, skreyperler, mekanik küreyiciler, ekskavatörler, yol silindirleri vb | 0 | 0 | 1.314 |
| 1202 | Yer fıstığı | 0 | 0 | 1.201 |
| 8411 | Turbojetler, turbopropellerler ve diğer gaz türbinleri | 0 | 0 | 1.186 |
| 2515 | Mermer ve traverten, ekosin, su mermeri, kireçli taşlar | 2.470 | 5.303 | 1.079 |
| 8703 | Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış rabaları dahil) | 0 | 0 | 1.035 |
Kaynak: Trade Map
İthalatında Başlıca Ürünler
İthal Ettiği Başlıca Ürünler (bin Dolar)
| GTİP | ÜRÜNLER | 2015 | 2016 | 2017 |
| TOPLAM İTHALAT | 7.722.865 | 6.534.140 | 5.168.856 | |
| 1101 | Buğday unu/mahlut unu | 468.469 | 664.062 | 419.113 |
| 8710 | Tanklar ve diğer zırhlı savaş taşıtları (motorlu) (silahla donatılmış olsun olmasın) ve bunların aksam ve parçaları | 0 | 0 | 315.847 |
| 1701 | Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde) | 115.299 | 61.968 | 248.027 |
| 2710 | Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar | 0 | 0 | 197.227 |
| 8704 | Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar | 0 | 0 | 189.421 |
| 1006 | Pirinç | 0 | 0 | 128.761 |
| 1511 | Palm yağı ve fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) | 0 | 0 | 112.258 |
| 3004 | Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) | 0 | 0 | 103.674 |
| 2523 | Çimento | 0 | 0 | 84.975 |
| 2711 | Petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar | 334.237 | 296.392 | 79.799 |
| 3002 | İnsan kanı, hayvan kanı, serum, aşı, toksin vb. Ürünler | 0 | 0 | 77.920 |
| 8703 | Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış rabaları dahil) | 0 | 0 | 77.178 |
| 1704 | Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil) | 0 | 0 | 72.353 |
| 8705 | Özel amaçlı motorlu taşıtlar (kurtarıcılar, vinçli, itfaiye, beton karıştırıcılı, yol süpürme, zift vb taşıtları) | 1.493 | 1.865 | 70.926 |
| 4011 | Kauçuktan yeni dış lastikler | 12.504 | 8.664 | 64.572 |
| 8711 | Motosikletler (mopedler dahil) ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar (sepetli olsun olmasın); sepetler | 0 | 0 | 64.455 |
| 8517 | Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar | 2.830 | 3.134 | 62.193 |
| 7308 | Demir veya çelikten inşaat ve inşaat aksamı, inşaatta kullanılmak üzere hazırlanmış demir veya çelikten sac, çubuk, vb. | 0 | 0 | 61.326 |
| 1001 | Buğday ve mahlut | 0 | 0 | 54.411 |
| 5407 | Sentetik filament ipliklerinden dokunmuş mensucat | 0 | 0 | 53.852 |
| 0701 | Patates (taze/soğutulmuş) | 0 | 0 | 52.022 |
| 0207 | Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş) | 0 | 0 | 48.800 |
| 3003 | Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere karıştırılmış ilaçlar (dozsuz) | 0 | 0 | 47.162 |
| 0805 | Turunçgiller (taze/kurutulmuş) | 0 | 0 | 46.512 |
| 8507 | Elektrik akümülatörleri (bunIarın separatörleri dahil) | 0 | 0 | 46.235 |
| 0902 | Çay | 129.025 | 89.671 | 42.520 |
| 7209 | Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde mamulleri (genişliği > 600 mm, soğuk haddelenmiş, kaplanmamış) | 0 | 0 | 42.437 |
| 1512 | Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) | 0 | 0 | 42.014 |
| 6204 | Kadınlar ve kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, blazer, elbise, etek, pantolon etek, vb. (yüzme kıyafetleri hariç) | 0 | 0 | 41.538 |
| 1516 | Hayvansal ve bitkisel yağlar ve bunların fraksiyonları | 0 | 0 | 39.664 |
| 2403 | Homonize edilmiş tütün ve tütün yerine geçen madde hülasaları ve esansları | 428 | 1.178 | 39.123 |
| 8471 | Otomatik bilgi işlem mak. bunlara ait birimler; manyetik veya optik okuyucular, verileri koda dönüştüren ve işleyen mak. | 0 | 0 | 37.733 |
| 4407 | Uzunlamasına kesilmiş, biçilmiş ağaç; kalınlık > 6 mm | 0 | 0 | 37.470 |
| 6402 | Dış tabanı ve yüzü kauçuk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar | 0 | 0 | 35.944 |
| 4411 | Ağaçtan veya diğer odunsu maddelerden lif levhalar | 0 | 0 | 35.923 |
| 8504 | Elektrik transformatörleri, statik konvertörler (örneğin; redresörler) ve endüktörler | 0 | 0 | 34.605 |
| 6211 | Spor, kayak ve yüzme kıyafetIeri; diğer giyim eşyası | 0 | 0 | 33.651 |
| 5515 | Sentetik devamsız liflerden diğer dokunmuş mensucat | 0 | 0 | 33.525 |
| 1901 | Malt hülasası; un, nişasta ve malt esaslı müstahzarlar | 0 | 0 | 33.412 |
| 8708 | Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar | 74.869 | 62.527 | 31.829 |
Kaynak: Trade Map
Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracat (bin Dolar)
| Sıra | Ülkeler | 2015 | 2016 | 2017* | Pay % |
| TOPLAM | 571.405 | 596.455 | 836.200 | 100,0 | |
| 1 | Pakistan | 226.569 | 283.317 | 414.872 | 49,6 |
| 2 | Hindistan | 188.870 | 230.038 | 330.561 | 39,5 |
| 3 | İran | 29.162 | 18.823 | – | – |
| 4 | Türkiye | 17.759 | 12.147 | 8.831 | 1,1 |
| 5 | Irak | 17.021 | 11.185 | – | – |
| 6 | B.A.E. | 24.444 | 9.368 | – | – |
| 7 | Çin | 10.151 | 4.754 | 3.255 | 0,4 |
| 8 | Almanya | 5.677 | 4.406 | 10.361 | 1,2 |
| 9 | Kazakistan | 10.845 | 3.988 | 2.010 | 0,2 |
| 10 | Rusya | 18.508 | 3.486 | 2.015 | 0,2 |
| 11 | Türkmenistan | 915 | 1.755 | – | – |
| 12 | İngiltere | 517 | 1.690 | 2.437 | 0,3 |
| 13 | Fransa | 251 | 1.408 | 8.404 | 1 |
| 14 | Ürdün | 703 | 1.368 | 3.438 | 0,4 |
| 15 | ABD | 2.710 | 1.312 | 14.758 | 1,8 |
Kaynak: Trade Map
Afganistan’ın başlıca ihraç pazarları arasında Pakistan, Hindistan, İran, BAE ve Rusya bulunmaktadır. Bu ülkeleri Türkiye takip etmektedir.
Afganistan’ın en fazla ithalat yaptığı ülkeler: İran, Pakistan, ÇHC , Türkmenistan ve Kazakistan’dır.
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalat (bin Dolar)
| Sıra | Ülkeler | 2015 | 2016 | 2017* | Pay % |
| TOPLAM | 7.722.865 | 6.534.140 | 5.168.855 | 100,0 | |
| 1 | İran | 1.807.982 | 1.265.139 | – | – |
| 2 | Pakistan | 1.346.408 | 1.198.759 | 1.390.081 | 26,9 |
| 3 | Çin | 1.043.998 | 1.092.708 | 541.094 | 10,5 |
| 4 | Kazakistan | 426.842 | 621.625 | 562.760 | 10,9 |
| 5 | Özbekistan | 336.006 | 399.144 | – | – |
| 6 | Türkmenistan | 632.413 | 355.401 | – | – |
| 7 | Malezya | 277.290 | 264.863 | 119.787 | 2,3 |
| 8 | Japonya | 292.077 | 248.691 | 69.382 | 1,3 |
| 9 | B.A.E. | 320.517 | 200.385 | – | – |
| 10 | Hindistan | 130.618 | 152.877 | 506.016 | 9,8 |
| 11 | Rusya | 157.408 | 138.792 | 204.846 | 4 |
| 12 | Tacikistan | 91.530 | 79.681 | – | – |
| 13 | Türkiye | 85.799 | 78.319 | 172.185 | 3,3 |
| 14 | ABD | 251.534 | 73.433 | 937.320 | 18,1 |
| 15 | Vietnam | 53.374 | 57.734 | – | – |
Kaynak: Trade Map
Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
Afganistan’da İthalat Lisansı olmayan firma veya şahısların, lisans almaksızın gerçekleştirecekleri ithalat işlemlerinde, mevcut gümrük tarife ve harçları haricinde, ithal edecekleri mal tutarının %3’ü oranında ithalat vergisini gümrük kapılarında ödemeleri gerekmektedir.
Afganistan’da İhracat Lisansı olmayan firma veya şahısların lisans almaksızın gerçekleştirecekleri ihracat işlemlerinde ise, mevcut gümrük tarife ve harçları haricinde, ihraç edecekleri mal tutarının %2’si oranında ihracat vergisini gümrük kapılarında ödemeleri gerekmektedir.
Türkiye ile Ticaret
Türkiye’nin Afganistan ile dış ticareti yıllara göre farklılık göstermektedir. 2012 yılına kadar artış eğiliminde olan Afganistan’a ihracat bu yıldan sonra düşüş eğilimine girmiştir. 2014 yılında %18,4 azalan Afganistan’a ihracat, 2015 yılında da %13,3 azalarak 161,5 milyon dolara gerilemiştir. Azalış 2016 yılında da devam etmiş ve bahsekonu dönem itibariyle ülkeye ihracat %9,7 oranında azalmıştır.
Afganistan dış ticaret fazlası verdiğimiz ülkeler arasındadır ve ülkeyle ticaretimiz 2016 yılında 16,4 milyon dolar fazla vermiştir. Afganistan’la ülkemiz arasındaki ticaret hacmi 2016 yılında 155,2 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
Afganistan ile Yıllar İtibarıyla Dış Ticaretimiz (milyon dolar)
| YIL | İHRACAT | İTHALAT | HACİM | DENGE |
| 2013 | 228.2 | 10.7 | 238.9 | 217.5 |
| 2014 | 186.4 | 16.5 | 202.9 | 169.9 |
| 2015 | 161.5 | 11.9 | 173.4 | 149.6 |
| 2016 | 145.8 | 9.4 | 155.2 | 136.4 |
| 2017 | 172,3 | 8,8 | 181,1 | 163,5 |
Kaynak: ITC Trademap
2016 yılında Türkiye’nin Afganistan’a ihracatında ilk sıralarda yer alan ürünler şunlardır: Dokunmuş halılar ve yer kaplamaları, ilaçlar, elektrik transformatörleri, temizlik kağıtları, kablo ve tellerdir.
Türkiye’nin Afganistan’a İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
| GTİP | ÜRÜNLER | 2015 | 2016 | 2017 |
| TOPLAM İHRACAT | 161.634 | 145.591 | 172.185 | |
| 5702 | Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları | 20.003 | 23.365 | 17.092 |
| 3004 | Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) | 12.374 | 8.817 | 14.951 |
| 7113 | Mücevherci eşyası ve aksamı (kıymetli metallerden veya kıymetli metallerle kaplama metallerden) | 954 | 4.224 | 8.789 |
| 9619 | Hijyenik havlular ve tamponlar, bebek bezleri ve benzeri hijyenik eşya | 5.580 | 5.610 | 6.745 |
| 7308 | Demir veya çelikten inşaat ve inşaat aksamı, inşaatta kullanılmak üzere hazırlanmış demir veya çelikten sac, çubuk, vb. | 10.486 | 3.935 | 6.735 |
| 0407 | Kuş ve kümes hayvanlarının kabuklu yumurtaları | 0 | 1.040 | 5.806 |
| 1905 | Ekmek, pasta, kek, bisküvi ve diğer ekmekçi mamüller, hosti, boş ilaç kapsülü mühür güllacı, pirinç kağıdı vb | 1.572 | 2.572 | 5.579 |
| 8504 | Elektrik transformatörleri, statik konvertörler (örneğin; redresörler) ve endüktörler | 4.648 | 5.676 | 5.522 |
| 2106 | Tarifenin başka yerinde yer almayan gıda müstahzarları | 2.244 | 4.801 | 5.461 |
| 3916 | Plastikten monofiller, ince ve kalın çubuklar ve profiller (enine kesitinin en geniş yeri > 1mm) | 2.045 | 2.127 | 5.148 |
| 9303 | Diğer ateşli silahlar (spor için av tüfekleri ve diğer tüfekler, işaret fişeği, ok silahları, hayvan için sürgülü silah) | 1.844 | 2.177 | 3.790 |
| 8544 | İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar | 7.870 | 5.099 | 3.615 |
| 1806 | Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları | 1.653 | 2.753 | 3.268 |
| 3305 | Saç müstahzarları | 1.186 | 2.995 | 3.079 |
| 6204 | Kadınlar ve kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, blazer, elbise, etek, pantolon etek, vb.(yüzme kıyafetleri hariç) | 1.168 | 2.056 | 2.913 |
| 7311 | Demir veya çelikten sıkıştırılmış veya sıvı hale getirilmiş gazlar için kaplar | 5.983 | 1.166 | 2.890 |
| 1515 | Diğer bitkisel sabit yağlar ve bunların fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) | 2.190 | 2.479 | 2.586 |
| 8535 | Gerilimi 1000 voltu geçen elektrik devresi teçhizatı (anahtarlar, sigortalar, yıldırım önleyici, fişler, kutular vb) | 376 | 432 | 2.497 |
| 1512 | Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) | 4.428 | 3.780 | 2.347 |
| 8537 | Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, panolar, konsollar, kabinler, diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları | 580 | 2.033 | 2.125 |
| 7321 | Demir veya çelikten sobalar, mutfak soba ve ocakları, barbekü, mangal, gaz ocakları vb ile bunların aksam ve parçaları | 771 | 1.332 | 2.081 |
| 1704 | Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil) | 1.693 | 1.295 | 1.856 |
| 8517 | Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar | 1.088 | 187 | 1.850 |
| 9403 | Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları | 3.248 | 1.726 | 1.471 |
| 2202 | Sular (mineral ve gazlı sular dahil) ve alkolsüz diğer içecekler (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) | 253 | 263 | 1.215 |
| 3401 | Sabunlar, yüzey aktif organik ürünler ve müstahzarlar | 1.966 | 952 | 1.206 |
| 9306 | Bomba, torpido, mayın, güdümlü mermiler vb harp mühimmatı vb aksam ve parçaları; fişekler, mermi ve diğer mühimmat | 810 | 911 | 1.186 |
| 8418 | Buzdolapları, dondurucular ve diğer soğutucu ve dondurucu cihazlar ve ısı pompaları | 232 | 297 | 1.060 |
| 8481 | Borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için musluklar, valfler (vanalar) ve benzeri cihazlar | 916 | 374 | 1.057 |
| 8536 | Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı (anahtarlar, röleler, sigortalar, fişler, kutular vb) | 1.189 | 1.111 | 1.052 |
| 6206 | Kadınlar ve kız çocuklar için bluzlar, gömlekler ve gömlek-bluzlar | 323 | 672 | 1.048 |
| 2402 | Tütün/tütün yerine geçen maddelerden purolar, sigarillolar ve sigaralar | 644 | 1.136 | 1.009 |
| 8302 | Adi metallerden donanım, tertibat vb. eşya (mobilya, kapı, pencere, bavul, askılık vb için) | 562 | 459 | 976 |
| 3917 | Plastikten hortumlar, borular ve bağlantı elemanları (manşon, nipel, dirsek, flanşlar, vb.) | 615 | 726 | 926 |
| 2102 | Mayalar ve cansız diğer tek hücreli mikroorganizmalar | 1.272 | 1.051 | 870 |
| 8516 | Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar, ortam ısıtıcıları, saç ve el kurutucuları, ütüler, rezistanlar | 872 | 562 | 851 |
| 9401 | Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları | 862 | 202 | 834 |
| 8708 | Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar | 158 | 389 | 815 |
| 8413 | Sıvılar için pompalar (ölçü tertibatı olsun olmasın) ve sıvı elevatörleri | 1.154 | 775 | 806 |
| 8507 | Elektrik akümülatörleri (bunIarın separatörleri dahil) | 335 | 300 | 791 |
Kaynak: Trademap
Türkiye’nin Afganistan’dan İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
| GTİP | ÜRÜNLER | 2015 | 2016 | 2017 |
| TOPLAM İTHALAT | 11.889 | 9.398 | 8.831 | |
| 4101 | Sığır (bufalo dahil) ve at cinsi hayvanların ham post ve derileri | 4.591 | 5.100 | 3.900 |
| 0504 | Hayvan bağırsak, mesane ve midesi (taze, soğutulmuş, dondurulmuş, tuzlanmış, salamura, kurutulmuş veya tütsülenmiş) | 3.055 | 1.098 | 1.631 |
| 1207 | Diğer yağlı tohumlar ve meyveler | 78 | 854 | 1.003 |
| 1404 | Tarifenin başka yerinde yer almayan bitkisel ürünler | 527 | 466 | 891 |
| 0802 | Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş) | 210 | 0 | 662 |
| 5701 | Düğümlü veya sarmalı halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden düğümlü veya sarmalı yer kaplamaları | 954 | 529 | 191 |
| 5106 | Kardeli (strayhgarn) yün iplikleri (toptan) | 391 | 348 | 188 |
| 2526 | Tabii steatit (sabun taşı) ve talk | 0 | 4 | 154 |
| 7308 | Demir veya çelikten inşaat ve inşaat aksamı, inşaatta kullanılmak üzere hazırlanmış demir veya çelikten sac, çubuk, vb. | 0 | 338 | 56 |
| 0511 | Başka yerde belirtilmeyen hayvansal ürün ve (yenmeyen) cansız hayvan | 0 | 0 | 44 |
| 1212 | Keçiboynuzu, deniz otları ve diğer algler, şeker pancarı, şeker kamışı vs. | 0 | 0 | 32 |
| 4102 | Koyun ve kuzuların ham derileri | 151 | 68 | 21 |
| 2529 | Feldispat, lösit, nefelin ve siyenit nefelin, florspat | 145 | 118 | 14 |
| 6802 | Yontulmaya veya inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayagan taşı hariç), mozik için küp şeklinde taşlar, granüller | 0 | 0 | 10 |
| 7419 | Bakırdan diğer eşya: | 0 | 0 | 7 |
| 0813 | Meyve (kurutulmuş) (0801, 0806’de kiler hariç)08. fasıldaki sert ve kabukluların karışımları | 2 | 70 | 6 |
| 8205 | Diğer el aletleri (camcı elması, kaynak lambası, mengene, örs, portatif demirci ocakları, bileğiler vb.) | 0 | 0 | 5 |
| 8306 | Adi metalden elektrikli olmayan zil, çan, gong, heykelcikler, süs eşyası, çerçeve, ayna vb. | 0 | 0 | 5 |
| 8419 | Isı değişikliği yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar, elektrikli olmayan şofbenler veya depolu su ısıtıcıları | 0 | 0 | 3 |
| 5702 | Dokunmuş halılar ve dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları | 6 | 4 | 2 |
| 7117 | Taklit mücevherci eşyası | 0 | 0 | 1 |
| 8708 | Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar | 0 | 1 | 1 |
| 4010 | Vulkanize kauçuktan taşıyıcı kolanlar ve transmisyon kolanları | 0 | 0 | 1 |
Kaynak: Trademap
İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller
| Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı | ||
| Anlaşmanın Adı | İmza Tarihi | RG Tarih ve No’su |
| Eşya ve Yolcuların Ülkeleri Üzerinden Transit Nakliyatına ve İki Ülke Arasındaki Nakliyata Mütedair Anlaşma | 18.05.1969 | |
| Ticaret Anlaşması | 05.11.1975 | 08.02.1976/15493 |
| Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması | 11.01.1976 | 18.05.1976/15591 |
| Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması | 10.06.2004 | |
| Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması | 10.06.2004 | |
| Gümrük İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Anlaşması | 26.04.2005 | |
| Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması | 27.04.2005 |
Ülkemiz ile Afganistan arasında Ekonomik ve Ticari ilişkilerin temelini oluşturan Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği, Gümrük İşbirliği, Uluslarası Karayolu Taşımacılığı, Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları imzalanmış ve yürürlüğe girmiştir.
Türkiye-AFGANİSTAN Yatırım İlişkileri
Rusya, Orta Asya ve Kafkasya’da büyük ve prestijli projelere imza atan Türk insaat sirketleri, bu tecrübeleri sayesinde Afganistan’ın altyapısının insasında önde gelen aktörler olmuslardır. Tecrübelerini, ekipmanlarını, makine parklarını ve çalısanlarını Afganistan’a tasıyan firmalar, Afganistan’da alt yüklenici olarak birçok proje almıslardır.
Afganistan’da faaliyet göstermekte olan Türk firmalarının %95’i inşaat sektöründe çalışmaktadır. Türk Firmaları müteahhitlik alanında yabancı yatırımcılar arasında birinci sırada olup, 70’den fazla inşaat firması kayıtlı bulunmaktadır.
İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar
Bölge Güvenliği
Afganistanın genelinde güvenlik sorunu olmakla birlikte özellikle Güney-Batı, Güney, Güney-Doğu ve Doğu bölgeleri güvenlik tehdidi altında olduğundan bu bölgelerde iş yapmak son derece tehlikelidir. Önceki yıllarda Herat-Kandahar-Kabil yollarının büyük bölümü Türk firmalarınca yapılmış olmasına karşın son zamanlarda bu güzergahta seyahat etmek bile son derece risklidir. Afgan işadamlarına yönelik kaçırma eylemleri yoğun olmakla birlikte yabancı işadamlarına yönelik kaçırma eylemleri de artış göstermektedir.
Afganistan genelindeki otorite boşluğundan dolayı karşılaşılan zorluklar
Her ne kadar güvenlik sağlanmış olsa da kanunların uygulanmasında otoriter boşluk bulunmaktadır. Firmaların, yerel firma ve personel ile yaptıkları anlaşmalara çok dikkat etmeleri, yazılı her evrağı önemsemeleri gerekir. Hatta açıkta firma antedli kağıt, kaşe ve mühür bulundurulması bile ilerde firma için sıkıntı olabilecek olaylara meydan verebilmektedir.
İşbirliği İmkanları
Afganistan, iç savaştan dolayı güvenlik sıkıntısının çok fazla olduğu bir ülkedir. Bununla beraber ülkedeki altyapı çalışmaları devam etmektedir. Halkın gelir seviyesinin artmasıyla bazı üretim alanlarında da gelişme beklenmektedir. Bu nedenle Türk firmaları için işbirliği olanağı içeren alanlar;
-Altyapı , üstyapı, yol, baraj, tünel, köprü, toplu konut, havaalanı, idari binalar, az ya da çok katlı yapılar, prefabrik yapılar, su sistemleri, kanalizasyon, liman, otel ve hastane binaları ile ilgili taahhüt projeleri
-Ağır ve hafif çelik yapıların imalatı ve montajı, komple endüstri tesisleri imalatı ve teknolojik montajı, hidro-elektrik ve termik santrallerin imalat ve teknolojik montajı, buhar üretim tesisleri, içme suyu, kullanma suyu ve sulama amaçlı baraj ve göletlerin tüm daimi hidro-mekanik teçhizatının teknolojik montajı
-Petrol rafinerileri için ham petrol-LPG tankları, su depolama tankları imalat ve montajı, ham petrol ve yüzey tesisleri, tank çiftlikleri, depolama ve pompa istasyonları, su, petrol ve doğalgaz boru hatları, mekanik borulama tesisatları imalat ve montajı, arıtma tesisleri imalat ve montajı
-Bina yenileme ve dekorasyon hizmetleri
-Yabancı güçlere ve yardım kuruluşlarına işyeri inşaatı
-Enerji santralleri kurma, resmi ve özel kuruluşların jeneratör ihtiyacınının karşılanması
-Mayın temizleme
-Savunma sanayi
-Ulaştırma sistemleri
-Şehircilik, proje yönetimi, tasarım yönetimi ve müşavirlik hizmetleri
olarak sıralanabilir.
İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Pasaport ve Vize İşlemleri
Afganistan tüm Türk pasaportlarına vize uygulamaktadır.
Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri
Başkent Kabil’de hafta sonu tatili Perşembe ve Cuma günüdür. Diğer şehirlerde Perşembe günü 13:00’ten başlamak üzere yarım gün ve Cuma günü tam gün olmak üzere 1,5 gün resmi tatil yapılmaktadır.
Resmi tatil günleri
• Nevruz 21 Mart
• Mücahit Bayramı 28 Nisan
• Bağımsızlık Günü 19 Ağustos
• Ulusal Kahraman Ahmet Şah Mesudu Anma Günü 9 Eylül
Kullanılan Lisan
Farsça ve Peştuca Afganistan’ın ulusal ve uluslararası ticari dilidir.
Telefon Kodları
Afganistan’ın ülke kodu 93’dür. Alan kodu; Kabil için 20 , Kandahar için 30 ve Parwan için 21’dir.
İklim
Afganistan’ın yazları sıcak ve uzun, kışları ise şiddetli derecede soğuk bir iklimi vardır. yağışlar genellikle kasım ve nisan ayları arasında çoğunlukla kar şeklinde görülür. Kabil kış boyunca karlarla kaplıdır.
